Dokumentansicht: M132G-G1.xml [XML, CMDI, OAI_DC]

Metadaten

Texttitel (Kurzbezeichnung)Lucidarius (Gö1)
Textkürzel in ReM (und in der Mittelhochdeutschen Grammatik)Luci
Textkürzel im Mittelhochdeutschen WörterbuchLucid
Textsorte, spezifischWissen(-schaft)
TextsorteLehrgespräch
Textart (P = Prosatext, U = Urkunde, V = Verstext)P
Primäre Referenz (Edition, Handschrift)Handschrift
Sekundäre Referenz (Edition, Handschrift)Edition [Seite]
AufbewahrungsortGöttingen, Staats- und Universitätsbibl.
Signatur2° Cod. Ms. theol. 101n Cim.
Link zum Handschriftencensushttp://www.handschriftencensus.de/1625
Überlieferungstyp (Handschrift, Rolle, Inschrift)Handschrift
Blattangabe3 nahezu vollständige Blätter + 2 Längsstreifen + 1 Querstreifen + Reste mindestens eines weiteren Blattes
Ausschnitt-
Sprachstufe (in ReM steht “mhd”)mhd
sprachlicher Großraum, weit (oberdeutsch, mitteldeutsch, niederdeutsch)oberdeutsch
sprachlicher Großraum, enger (z.B. ostoberdeutsch, westmitteldeutsch)westoberdeutsch
Sprachlandschaft/Dialekt (z.B. nordbairisch, schwäbisch, hessisch)alemannisch
Lokalisierung/Schreibort-
Zeit (Jahrhundert(hälfte)) (z.B. 12,2 = 12. Jh., 2. Hälfte)13,1
Bemerkungen zum Überlieferungsträger-
Zeit (genauere Datierung)um 1190-95
Lokalisierung (Entstehungsort) des Textes-
Autor des Textes-
Sprache des Autors-
Übersetzungsvorlage-
Edition (Standardedition, auf die sich ggf. die primäre oder sekundäre Referenz bezieht)Dagmar Gottschall und Georg Steer (Hg.), Der deutsche 'Lucidarius', Bd. 1: Kritischer Text nach den Handschriften (Texte und Textgeschichte 35), Tübingen 1994
Korpuszugehörigkeit (ReM I, ReM II, MiGraKo)MiGraKo
Bemerkungen zur Texterfassung/Transkription-
Bemerkungen zur Annotation-
Digitalisierung von: Name(n) (Arbeitsstelle)Elfriede Döring (Bonn)
Kollationierung von: Name(n) (Arbeitsstelle)Bernd Krause, Claudia Kläs, Kathrin Chlench (Bonn)
Präeditiert durch: Name(n) (Arbeitsstelle)Claudia Kläs, Tobias A. Kemper (Bonn)
Annotierung von: Name(n) (Arbeitsstelle)Larissa Drallmeyer (Bonn)
Abschlusskorrektur durch: Name(n) (Arbeitsstelle)Elke Weber, Susanne Hahn (Bonn)

Dokumenttext

ZeileTranskription (Unicode)Transliteration
[1ra,1]
[1ra,2]
[1ra,3]
[1ra,4]
[1ra,5]
[1ra,6]
[1ra,7]
[1ra,8]
[1ra,9]
[1ra,10]
[1ra,11]
[1ra,12]
[1ra,13]
[1ra,14]
[1ra,15]
[1ra,16]
[1ra,17]
[1ra,18]
[1ra,19]
[1ra,20]
[1ra,21]
[1ra,22]
[1ra,23]
[1ra,24]
[1ra,25]
[1ra,26]
[1ra,27]
[1ra,28]
[1ra,29]
[1ra,30]
[1ra,31]
[1ra,32]
[1ra,33]
[1ra,34]
[1ra,35]
[1ra,36]
[1ra,37]
[1ra,38]
[1ra,39]
[1ra,40]
[1ra,41]
[1va,1]
[1va,2]
[1va,3]
[1va,4]
[1va,5]
[1va,6]
[1va,7]
[1va,8]
[1va,9]
[1va,10]
[1va,11]
[1va,12]
[1va,13]
[1va,14]
[1va,15]
[1va,16]
[1va,17]
[1va,18]
[1va,19]
[1va,20]
[1va,21]
[1va,22]
[1va,23]
[1va,24]
[1va,25]
[1va,26]
[1va,27]
[1va,28]
[1va,29]
[1va,30]
[1va,31]
[1va,32]
[1va,33]
[1va,34]
[1va,35]
[1va,36]
[1va,37]
[1va,38]
[1va,39]
[1va,40]
[1va,41]
[1ra,1]
[1ra,2]
[1ra,3]
[1ra,4]
[1ra,5]
[1ra,6]
[1ra,7]
[1ra,8]
[1ra,9]
[1ra,10]
[1ra,11]
[1ra,12]
[1ra,13]
[1ra,14]
[1ra,15]
[1ra,16]
[1ra,17]
[1ra,18]
[1ra,19]
[1ra,20]
[1ra,21]
[1ra,22]
[1ra,23]
[1ra,24]
[1ra,25]
[1ra,26]
[1ra,27]
[1ra,28]
[1ra,29]
[1ra,30]
[1ra,31]
[1ra,32]
[1ra,33]
[1ra,34]
[1ra,35]
[1ra,36]
[1ra,37]
[1ra,38]
[1ra,39]
[1ra,40]
[1ra,41]
[1va,1]
[1va,2]
[1va,3]
[1va,4]
[1va,5]
[1va,6]
[1va,7]
[1va,8]
[1va,9]
[1va,10]
[1va,11]
[1va,12]
[1va,13]
[1va,14]
[1va,15]
[1va,16]
[1va,17]
[1va,18]
[1va,19]
[1va,20]
[1va,21]
[1va,22]
[1va,23]
[1va,24]
[1va,25]
[1va,26]
[1va,27]
[1va,28]
[1va,29]
[1va,30]
[1va,31]
[1va,32]
[1va,33]
[1va,34]
[1va,35]
[1va,36]
[1va,37]
[1va,38]
[1va,39]
[1va,40]
[1va,41]
[1ra,1]
[1ra,2]
[1ra,3]
[2ra,1]
[2ra,2]
[2ra,3]
[2ra,4]
[2ra,5]
[2ra,6]
[2ra,7]
[2ra,8]
[2ra,9]
[2ra,10]
[2ra,11]
[2ra,12]
[2ra,13]
[2ra,14]
[2ra,15]
[2ra,16]
[2ra,17]
[2ra,18]
[2ra,19]
[2ra,20]
[2ra,21]
[2ra,22]
[2ra,23]
[1va,1]
[1va,2]
[1va,3]
[2va,1]
[2va,2]
[2va,3]
[2va,4]
[2va,5]
[2va,6]
[2va,7]
[2va,8]
[2va,9]
[2va,10]
[2va,11]
[2va,12]
[2va,13]
[2va,14]
[2va,15]
[2va,16]
[2va,17]
[2va,18]
[2va,19]
[2va,20]
[2va,21]
[2va,22]
[2va,23]
[2ra,1]
[2ra,2]
[2ra,3]
[2ra,4]
[2ra,5]
[2ra,6]
[2ra,7]
[2ra,8]
[2ra,9]
[2ra,10]
[2ra,11]
[2ra,12]
[2ra,13]
[2ra,14]
[2ra,15]
[2ra,16]
[2ra,17]
[2ra,18]
[2ra,19]
[2ra,20]
[2ra,21]
[2ra,22]
[2ra,23]
[2ra,24]
[2ra,25]
[2ra,26]
[2ra,27]
[2ra,28]
[2ra,29]
[2ra,30]
[2ra,31]
[2ra,32]
[2ra,33]
[2ra,34]
[2ra,35]
[2ra,36]
[2ra,37]
[2ra,38]
[2ra,39]
[2ra,40]
[2ra,41]
[2va,1]
[2va,2]
[2va,3]
[2va,4]
[2va,5]
[2va,6]
[2va,7]
[2va,8]
[2va,9]
[2va,10]
[2va,11]
[2va,12]
[2va,13]
[2va,14]
[2va,15]
[2va,16]
[2va,17]
[2va,18]
[2va,19]
[2va,20]
[2va,21]
[2va,22]
[2va,23]
[2va,24]
[2va,25]
[2va,26]
[2va,27]
[2va,28]
[2va,29]
[2va,30]
[2va,31]
[2va,32]
[2va,33]
[2va,34]
[2va,35]
[2va,36]
[2va,37]
[2va,38]
[2va,39]
[2va,40]
[3ra,1]
[3ra,2]
[3ra,3]
[3ra,4]
[3ra,5]
[3ra,6]
[3ra,7]
[3ra,8]
[3ra,9]
[3ra,10]
[3ra,11]
[3ra,12]
[3ra,13]
[3ra,14]
[3ra,15]
[3ra,16]
[3ra,17]
[3ra,18]
[3ra,19]
[3ra,20]
[3ra,21]
[3ra,22]
[3ra,23]
[3ra,24]
[3ra,25]
[3ra,26]
[3ra,27]
[3ra,28]
[3ra,29]
[3ra,30]
[3ra,31]
[3ra,32]
[3ra,33]
[3ra,34]
[3ra,35]
[3ra,36]
[3ra,37]
[3ra,38]
[3ra,39]
[3ra,40]
[3va,1]
[3va,2]
[3va,3]
[3va,4]
[3va,5]
[3va,6]
[3va,7]
[3va,8]
[3va,9]
[3va,10]
[3va,11]
[3va,12]
[3va,13]
[3va,14]
[3va,15]
[3va,16]
[3va,17]
[3va,18]
[3va,19]
[3va,20]
[3va,21]
[3va,22]
[3va,23]
[3va,24]
[3va,25]
[3va,26]
[3va,27]
[3va,28]
[3va,29]
[3va,30]
[3va,31]
[3va,32]
[3va,33]
[3va,34]
[3va,35]
[3va,36]
[3va,37]
[3va,38]
[3va,39]
[3va,40]
[3va,41]
[4ra,1]
[4ra,2]
[4ra,3]
[4ra,4]
[4ra,5]
[4ra,6]
[4ra,7]
[4ra,8]
[4ra,9]
[4ra,10]
[4ra,11]
[4ra,12]
[4ra,13]
[4ra,14]
[4va,1]
[4va,2]
[4va,3]
[4va,4]
[4va,5]
[4va,6]
[4va,7]
[4va,8]
[4va,9]
[4va,10]
[4va,11]
[4va,12]
[4va,13]
[4va,14]
[5ra,1]
[5ra,2]
[5ra,3]
[5ra,4]
[5ra,5]
[5ra,6]
[5ra,7]
[5ra,8]
[5ra,9]
[5ra,10]
[5ra,11]
[5ra,12]
[5ra,13]
[5ra,14]
[5va,1]
[5va,2]
[5va,3]
[5va,4]
[5va,5]
[5va,6]
[5va,7]
[5va,8]
[5va,9]
[5va,10]
[5va,11]
[5va,12]
[5va,13]
[5va,14]
rede vernemint. dˢ ſie ſich verſten nine kvnnin. iedoch ſvln wir geloͮbin daz
er ie waz vn̄ iemir iſt. Do. ſ. dˢ. J. Waz er ie eine e er die welt geſcvͦf. Do.
ſ. dˢ. M. Erne waz niht eine wan div geſcophede allir dirre welte waz ie
vor ime von ane genne. Do. ſ. dˢ. J. Dvrch waz geſcvͦf er die welt. Do. ſ. dˢ. M.
Jn gote ſint drie nature. daz ist der gewalt vn̄ div wiſheit. vn̄ div michil
gvte. durch waz daz geſcvf er die welt daz er die drie nature dar an erzeigete.
mit ſime gewalte geſchvͦf er diſe welt mit ſinir wiſheite hat er ſie
gezierit. mit ſinir gvte hat er ſie geſtatigot. vn̄ den meniſchin irloſt. Do.
ſ. dˢ. J. Wie ſtvnt iz e div welt wurde. Do. ſ. dˢ. M. Do waz niwan ein vinſteri.
div hiez kaos. wan do warin div vierv elementa ſamint. Do. ſ. dˢ. J.
Welhiv warin div uierv elementa. Do. ſ. dˢ. M Daz fivr vn̄ daz wazzir.
vn̄ div erde vn̄ der luft. Do ſ. dˢ. J. Waz geſcvͦf got allir erſt. Do. ſ. dˢ. M. Do
det er den himil. vn̄ die erde. dar nach die engile. vn̄ dar nach alliv dinc
dirre welte. ze allir ivngiſt den meniſchin. Do. ſ. dˢ. J. Wie hiez dˢ erſte engil.
natanael. den hete got ſo ſconin geſchaffin daz er betrogin wart von deme
grozin vbir mvͦte. daz er virſtozin wart vom himile indaz abgrunde. Do. ſ.
dˢ. J. Wie lange waz er inden himiliſchin erin Do. ſ. dˢ. M. Niht wan ein halbe
wile. Do. ſ. dˢ. J. Dur waz geſcvͦf in got do er wol wuſte daz er vallin ſolte.
Do. ſ. dˢ. M. Daz er die irweltin engile mite geſtatigote. wan fur daz daz dˢ tivuel
wart virſtozin. do wurdin die andirin engile ſo veſte inder gotis minne
daz ſie niemir mohtin gewichin von deme gotis lobe. Do. ſ. dˢ. J. Wie kvmit
daz. Do. ſ. dˢ. M. Do dˢ lucifer vn̄ ſine volgere gevielin do newuſtin die engile vmbe
daz helle wize niht. do ſie do geſazinhin ze welhin notin dˢ tivuel kom von
der gotis krefte. vn̄ irkanton do in welhin erin ſie got behalten heti. da von
viengin ſie da ze der ſtatin gotis minne. Do. ſ dˢ. J. Wanne wart div helle geſchaffin.
Inder ſelbin wile do dˢ ſathanas des gedahte daz er ſich widˢ got ſazte
do wart div helle von deme gotis geboti. Do. ſ. dˢ. J. Wa iſt div helle. Do. ſ. dˢ. M. Div
helle die wir da heizin die inre helle div iſt andem ende dˢ erde vn̄ iſt ander ſtete
da vor nebile vn̄ vor vinſtri niemir dechein lebinder meniſche chomin enmac. Do.
ſ. dˢ. J. Hat div helle grvnt. Do. ſ. dˢ. M. Div helle iſt obine enge vn̄ vndine wit daz
der witi nieman ahte wez. wan dv bvͦch ſprechint daz manige ſela ewicliche
dar in vallin. vn̄ doch den grvnt niemir beſochint. Do. ſ. dˢ. J. Wie manigin namin
hat dv helle. Do. ſ. dˢ. M. zehene. Do. ſ. dˢ. J. Die ſoltv mir ſagin vn̄ waz
ſie betvtin. Do. ſ. dˢ. M. Sie heizit ander ſcrift lacus mortis daz iſt ein ſe des
todis wan die ſelin die in den ſelbin helle komint die nekomint niemir
dar vz. Sie heizit ovch ſtagnū ignis daz iſt ein hitze des fivris wan alſe dˢ
ſtein an des meris grunde niemir trucken wirt alſo irkvͦlint die ſelin niemˢ die
darinne komint. Sie heizit ovch terra obliuionis daz iſt div erde der virgezzvnge
wan die ſele die darin chomint dˢ newirt vor gote zegvte niemir
gedaht. Sie heizit ovch terra tenebroſa daz iſt div vinſteriv erde wan div zuͦvart
dˢ erde div zv der helle get div iſt iemir vol nebilis vn̄ rovchis. Sie heizit
ovch tartharus daz kit ein martire. wan da iſt iemir weinin dˢ ovgen
von deme rovche vn̄ grisgramen der zene von deme vroſte. Sie heizit oͮch
gehenna daz iſt ein fivr dˢ erde. wan daz fivr der helle iſt ſo ſtarc daz vnſir
fivr vil kume ſin ſchate were. Sie heizit ovch erebꝰ. daz kit drake. wan div
zuͦvart vn̄ div tiefe der helle iſt vol vivriner natoren die níemir irſterbint.
Sie heizit oͮch baratrū daz kit zwarzv ginvnge. wan ſie ginet biz
anden ivngiſten tac wie ſie die ſele virſlinden mvgin. Sie heizit oͮch ſtix daz
iſt vnfrode. wan da iſt div ewige vnfrode. Sie heizit ovch acheronta daz
iſt phnezzvnge. wan da varint die tiefele vz alſe die geneiſte índeme eitovine.
Sie heizit oͮch flegeton von einime wazzire. daz dur die helle rinnit.
daz ſtinkit von deme beche vn̄ von deme ſwebele vn̄ iſt doch ſo kalt daz
iz allv helle wize vbˢtriffit. Do. ſ. dˢ. J. Wa iſt dv ober helle. Do. ſ. dˢ. M. Div iſt
in maniger ſtete dirre welte. vf den hohen bergin. vn̄ in den inſele . indeme
mer. da brinnit ſwebel vn̄ bech. da die ſela inne werdent gewizegot die
do ſvln wˢdin irloſt. Do. ſ. dˢ. J. Wie iſt der himel geſcaffin. Do. ſ. dˢ. M. Den himel
heizint dv bvch firmamentū daz kit feſtenvnge. der iſt alſo geſcaffin daz er iemir
loͮfit von oſtirt hin in weſtirt. da ingegine loͮfit div ſvnne. vn̄ dˢ mane vn̄
die planetin. Do. ſ. dˢ. J. Wie mac daz werdin wan wir ſehin wol daz div ſvnne
vn̄ dˢ mane oſtirt hin in weſtirt loͮfint. Do. ſ. dˢ. M. Daz chvmet da von wan
dˢ himel iſt ſo kreftic daz er die ſvnnin vn̄ den manin vn̄ die ſternin inir vngewelde
hin in weſtirt vuͦrit ſwie ir reht doch were daz ſie oſtirt vndir gien=gin.
Do. ſ. dˢ. J. Dur waz geſcvͦf got diz alſus. Do. ſ. dˢ. M. Dur daz div himeliſ=ce
geſcaft iht zerbreche. Do. ſ. dˢ. J. Wie chvmet daz dˢ himel iemˢ loͮfit. Do. ſ. dˢ. M.
Undir deme himele iſt kein geſcaft da dˢ himel vffe ſte der iſt ſinuel vn̄ iſt al=lir
ebine gewegin vn̄ hat von dv in got ſo geſcaffin daz er iemir loͮfe. wan er an einir
ſtat niht mohte geſtan. Do. ſ. dˢ. J. elhir ſlahte iſt dˢ himel. Do. ſ. dˢ. M. ͩer
himel iſt geſcaffin vzir den vier elementis den wir da heizin firmamentū vn̄ iſt
gelich deme gefrornin wazzire. Do. ſ. dˢ. J. ie maniger iſt dˢ himile. Do. ſ. dˢ. M.
Der himile ſint drie. dˢ eine iſt von dˢ erde vnz an den manin. dˢander iſt von
deme manin vnz andaz geſtirne. dˢ dritte iſt unz obe deme firmamento da got
ſelbe inne iſt vn̄ ſine lieben. Do. ſ. dˢ. J. Iſt inden zwein himelen iht. Do. ſ. dˢ. M.
Von dˢ erde vnz anden manin ſint die vbilin geiſte die heizint cacodemones
id eſt malū ſciētes die ſint dazv geſetzit daz ſie den meniſcen mvgin die inden
luftin werdint gewizegot vnz an den ivngiſten tac. von deme lufte nemint
ſie den lip ſo ſie uns irſchinint. von dem manen vnz andaz geſtirne. ſo iſt dˢ either
vivrin. die engile ſint dar inne die ſint dazv geſezit daz ſie die menischin be=warin.
Do. ſ. dˢ. M. Svmelichiv buch ſprechint min trehtin heti geſcaffin ein
vil liechtis wolkin da von div welt waz intluhtit. Do. ſ. dˢ. J. Wa wart
adam geſcaffin. Do. ſ. dˢ. M. Inder ſtat div heizit ebron. da irſtarb er ovch. do er geſchaffin
wart do det in got in daz paradiſe. da gab er namin allin den dingin
die got geſcaffin heti. Do. ſ. dˢ. J. Wa wart eua geſcaffin. Do. ſ. dˢ. M. In dem paradiſe
vzzir adamis rippe. Do. ſ. dˢ. J. Wa iſt daz paradiſe. Do. ſ. dˢ. M. Daz paradiſe
iſt oſtirt in dirre welte vn̄ alſo nahe indeme himile daz ez hohir iſt denne div
erde Do. ſ. dˢ. J. So lange ſo daz paradýſe uffe dirre erde iſt war vmbe nemvgin
wir dar ín niht chomin. Do. ſ. dˢ. M. Da ſtat groz gebirge vor vn̄ gewalde vn̄
ſo gedan nebil daz nieman dar in mag komin wan mit gvtin werkin. Do. ſ.
dˢ. J. Wie lange was adam indem paradýſo. Do. ſ. dˢ. M. Niht wan ſiben wile.
Do. ſ. dˢ. J. Daz obiz daz indeme paradiſe waz daz waz dur den meniſchen geſcaf=fin.
wa zv ſol daz obiz nv. do dˢ meniſche dar vz virſtozin wart Do. ſ. dˢ. M. Daz
obiz wahſit vmbe ſus niht. ez niezint die heiligin geiſti die indem paradiſe ſint.
Do. ſ. dˢ. J. Die geiſti bidurfin ezinnis noch trinkinnis niht wan ſwer izzit dˢ mvͦz
daz ezzin doͮwin. Do. ſ. dˢ. M. Nv rediſtv von deme liplichen ezzinne. des inſpvlgit
nieman indem paradýſe. wan alſe die ſela geiſtlich ſint alſo iſt oͮch daz
ezzin geiſtlich. Do ſ. dˢ. J. Wie dowent ſie daz ezzin. Do. ſ. dˢ. M. Alſe daz wazzir
von der ſvnnín truckenet. Do. ſ. dˢ. J. Wie ſoltin die meniſchen haben gekindet
obe ſie volle ſtandin werin indeme paradýſe Do. ſ. dˢ. M. Alſo da man zwo hende
zeſamene leit ane gelvſt vn̄ ane ſvnde. Do. ſ. dˢ. J. Wie lange lebite adam Do. ſ. dˢ. M.
Nivn hvndert iar. vn̄ drizzec iar. do irſtarber ze ieruſalē darnach warter begrabin
inebron. vn̄ wart dv ſelbe grvbe mit ime irfullit. da er vz geſcaffin
wart. Do. ſ. dˢ. J. Wie alt waz abel do in ſin brvdˢ irſlvg. Do. ſ. dˢ. M. Do er waz drizzic
iar alt do wart er zedamaſco irſlagin. Do. ſ. dˢ. J. Wer waſ dˢ erſte man der ie
der gezeilte began. Do. ſ. dˢ. M. Daz waz iobel. lamechis ſvn dˢ heti einin bruder dˢ
hiez iobal. dˢ waz der eriſti der ie mvſicam vant. Der dritte brudir waſ dˢ eriſte
man dˢ ie ſmiden began mit iſjne vn̄ mit ere. die ſelbin drie bruder hattin eine
ſweſtir div hiez neomina div vant allir eriſt den liſt da die livte begondin
webin. Do. ſ. dˢ. J. Wier waz der eriſte kvnic nah dˢ ſint flvͦt. Do. ſ. dˢ. M. Daz waz
ſeM noes ſvn. der wart ſit geheizin melchiſedech. Indes kvningin zitin wurdin
die livte geteilit indriv. von ſeme komin die vrien von iauet chomin
die rithere. von cham komen die eiginin livte. Do. ſ. dˢ. J. Wir ſvln diſe rede
die wile lazin belibin vn̄ ſoltv mir ſagin von dˢ ordenvnge dirre welte.
Do. ſ. dˢ. M. Diſiv welt iſt ſineuel vn̄ iſt vmbe flozin mit dem wendel mer dar
inne ſwebit dv erde alſe dˢ dottir indem wizin des eigis. Do. ſ. dˢ. J. Wa von
wirt div erde gefeſtinot daz ſie nine mac gewichin. Do. ſ. dˢ. M. Die erde habit
niht wan der gotis gewalt wan ſie ſwebit indeme ſint gewege. vn̄ rinnit
des wazzires ſo vil dar vmbe ſwer obene inden luftin were den dvhte
div erde niht brereitir denne ein phennig. twerhis dur die erde gent lochir
div heizint dracones dar inne rinnint div wazzir da von wirt div erde alliv
gefvtit. Do. ſ. dˢ. J. Wa von kvment die vrſprvſprvnge . Do. ſ. dˢ. M. Da div wazzir
vzir dem mer rinnint vndˢ der erde inden drachin . ſo daz loch daz da
heizit drache ende genimit ſo brichet daz wazzir vbˢ die erde vn̄ rinnit
iemer mere vnze iz hinwidˢ kvmet indaz mer von div ſprechint div
bvch daz alliv wazzir rinnin widere ze ir rehteme vrſprvnge Do. ſ dˢ. J.
Nv ſage mir wie div welt ſi geteilet. Do. ſ. dˢ. M. Ein ſtraze gat in mitten dur
die welt. div iſt ſo verbrennit von dˢ ſvnnin daz da necheinis meniſchen weſin
mac geſin. die vzirrin ſtraze zwo die ſint ſo vnrebuwen alſus ſoltv daz
merkin daz dirre welte niht irbvwen iſt wan daz driteil alſo
da vor dir gemalot iſt Do. ſ. dˢ. J. Wie iſt daz ſelbe
dritteil geteilit daz wir da buwen. Do. ſ. dˢ. M.
Div welt iſt indriv geteilit daz eine heizit
Aſia daz andir heizit europa. daz
dritte heizit affrica . Do. ſ. dˢ. J. Nv
ſage mir von deme teile daz da hei=zit
aſia. Do. ſ. dˢ. M. Aſia hebit ſich da
dv ſvnne uf gat vn̄ gat nordirentalb
andaz mer. in dem teile iſt daz paradiſe
rehte da div ſvnne vf gat. Indem pa=radýſe
ſpringit ein brunne darinnínt vz
vier wazzir. daz eine heizit fýſon indem paradýſo
ſo iz denne dar vz kvmet ſo heizit ganges. daz ander heizit
geon. ſo ez denne vz deme paradýſe kvmit ſo heizit ez ganges. daz dritte
heizit týgris daz vierde eufrates. div zwei virwandelont ir namen niht.
Do. ſ. dˢ. J. Rinnent div wazzir dur daz paradýſe. Do. ſ. dˢ. M. Zwei wazzir ſint
ſo groz rvnnin ſie dur daz paradýſe ſie v́derbitin ein michilteil. Wa vō ſagīt
vnſ dv bvch daz div wazzir rinnin indem paradýſe vndˢ der erde. ſo ſiv denne
dar vz komint ſo brechint ſie vbir die erde. Do. ſ. dˢ. J. Nv ſage mir wa
ſpringint div wazzir. Do. ſ. dˢ. M. Daz eine heizit ganges. daz ſpringet in índia
vzir einíme berge dˢ heizit orcobare vn̄ rinnit oſtirt indaz wendil mere.
Daz ander heizit nilus daz ſpringit vzir einime berge der heizit atlas vnde
vellit alſo balde indie erde vnz andaz rote mer da hat iz. zweni vrſprvnge
vn̄ rinnit alſo dur morlant. vn̄ dur egipte lant. da gewinnit ez ſiben abervnſe
vn̄ hien ze alexandria da vellit ez indaz michil mer. Týgris vn̄ evfrates
div ſpringīt beidiv in normenia vz einime bˢge dˢ heizit parchoatra
vn̄ rinnent beidv ſvndˢ indaz mer. Do. ſ. dˢ. J. Welchiſ lant lit dem paradýſo
allir nahiſt. Do. ſ. dˢ. M. Alſe dv bvch ſagint indaz paradýſe in mac níemā
komin wan mit gvtin werchin. da get ein mvre vmbe div reigit inden
himel da vor ſtent berge vn̄ gewalde. da nah lit ein groz wusti. div iſt vol
dracon vn̄ tiere. von dv nemac nieman da dur komin. Dar nah lit ein lāt
allir nahis daz heizit india daz lant heizit nah einíme wazzire daz heizit
indus daz ſpringit vzir einime berge der heizit cacaſus daz wazzir
rinnit ſvnder andaz rote mere. Indaz lant iſt mvlich zekominne wan einhalb
rinnet daz wendil mer anderhalb Indvs. vn̄ iſt ſo michil gewalde daz
nieman in vier endin da dur mac komin. In india iſt ein inſula div heizit
taprobanes da rinnet daz mer vmbe da ligint inne zehin burge. inder
ein ſtat niniue div iſt drier tage weide wit indem ſelbin lande iſt babilonia
die zimborote ein gigant der hiez nemrot. div burc mvͦre div iſt fvnzig eln
breit vn̄ zwei hvndirt eln hoch vn̄ iſt div burc vier hvndirt mile vn̄ ſibenzig
wit. da giengin in hvndirt erin burge tor. indem lande iſt ein gegine div
heizit arabia vn̄ ſaba dannan kvmit daz wirovch. da lit der bercorebda moýſi
div é wart vffe gegebin. dar nach lit ein lant daz heizit ſýria dar inne lit ein
burc damaſcꝰ die zimborote abrahamis geſwige dar inne lit ein berc dˢ heizit
libanus dar vz ſpringit der iordan. in dem lande iſt ſcalvne. indem ſelbin
lande lit ieruſalē die zimborote ſem noes ſvn. darnach hebit ſich ein lant
daz heizit paleſtina da ſwebit daz rote mer dz iſt alſe lvtir daz dechein viſch iſt
ſo cleine andem grunde der obe deme wazzir iſt den dvnkit daz er in mohte
gevahin mit dˢ hende. anderhalb andem roten mer dar iſtliet ein burc div heizit the=be
da inne wart ſante mauriciꝰ hˢzoge. andaz ſelbelantſtozit ein berc der heizit cav=casꝰ
dˢ reichit anderhalb andaz rote mer. vf dem berge ſint wip die heizint amazo=nes
die vehtint alſe die rithere. da bi iſt ein burc div heizit ſeres da vindet man
die allir beſte ſide. da bi iſt ein walt dˢ heizit ircana da inne ſint vogile die
ſchinent nahtis alſe daz fivr. da bi ſint zwene berge die heizint armeníj́. da ſtet
vffe noes archa. daz holz enmac nieman mit necheinime fvre gewinnin. Da
lit ein gegine div heizit capadocia da gewinnent div ſtvt ros voln von deme
winde. die voln werdint niht denne drier iar alt. Da bi iſt div minre aſia
da inne iſt ephesꝰ da ſante iohēs reſtit. Dar nach iſt frigia da lit div meretroia
. da bi lit lycaonia da rinnit vz ein wazzir dz heizit hermꝰ da bi vindit
man gvldine grieze. da bi rinnit ponticū daz mer da lit ein inſula div
heizit pont. da in wart ovidiꝰ vn̄ ſante clemens vir ſant. diſiv lant ligent
alliv in aſia. daz iſt daz dritte teil dirre welte Do. ſ. dˢ. J. Nv ſage mir von de=me
andirin teile dˢ welte . Do. ſ. dˢ. M. Daz andir teil heizit eropa evropa .
ge. Lvſitana. galatia. betica. Twinget. die ſtete habint alle namin vonden grozin
burgin die da inne ligint. Da hat hispania ein lant daz lit vil nahe dem
mere. zedeme lande horit britannia vn̄ engellant. ýbernia vn̄ tanatos
vz der inſvla ſwaz holcis braht wirt daz virtribit daz eiter gift daz
ez endet. e. ez iemir bichvmet Indeme lande iſt ein gegine div heizit ſcotia
obedem lande wendit ſih div ſvnne. vmbe der ſvnnin wendin iſt da vierzig
tage ſtatecliche tag vmbe wihenahtin iſt alſo lange naht. da bi iſt ein inſvla.
alle die boͮme die inder ſint die virlant niemir loͮb. Do. ſ. dˢ. J. Nv haſtv mir
geſeit von den zwein teilin dirre welte. nv ſage mir von deme drittin teile
daz da heizit affrica. Do. ſ. dˢ. M. ͣffrica hebit ſih andem wazzire daz da heizit indꝰ vn̄
reichit weſtirt andaz wendil mer. indem teile ſint michiliv lant. libia daz
iſt vol wuͦrme. Da bi lit ein lit ein lant daz heizit pentapolis. vn̄ brice. vn̄ anderiv
micheliv lant. Da bi lit ein lant daz heizit bizaze da inne ſint zwo kreftige
burge div eine heizit Idromeus div andire bizantiū. da bi lit ceuſis vn̄ div
michil carthago. da bi iſt ein lant daz heizit genilia vn̄ mūda da inne herre
waſ Jvgurta. die livte inden landen die ezzint die ros. vn̄ rovch dˢ tiere. da bi
iſt daz morlant. Indem lande iſt ein burc div heizit ſaba dannan waz div kvninginne
ſaba. div da konze ſalomone. da bi iſt ein burc div heizit garama
da inne iſt ein brvnnen der iſt tagis ſo kalt daz in nieman mac getrinkin
vn̄ des nahtis ſo heiz daz in nieman geruͦrin mac. bi deme morlant iſt ein
michil wuſti. div iſt vol drachon vn̄ natoren. andaz lant ſtozit daz wallinde
mer daz iſt ſo virbrennit von dˢ ſvnnin daz iz wallit alſe ein kezzil. in
dem ſelbin wallinde mer iſt dˢ hohiſte berc der inder welte iſt der iſt ſo hoch
daz er vbir div wolchin get dˢ heizit atlas da eniſt dˢ welte niht mere. Nv
habin wir geſeit wie diſe welt geteilit iſt. nv ſvln wir ſagin von den inſýlen
die indem mere ſint. Do. ſ. dˢ. J. Daz virneme ich gerne wan got
hat michiliv wunder in den inſilen virborgin. Do. ſ. dˢ. M. Div erſte inſvla
div heizit cýprus da bi lit einv div heizit vͦleos div iſt vol edilis goldis da
bi iſt einv dv heizit delos daz waz div erſte div nah dem ſintgewege. ê.
indem mer lac. Da bi lit param dannan kvmit dˢ allir beſte marmilſtein ſardivs
da bi iſt ein inſula div heizit ſamvs dannan waſ ſibilla geborn. Da bi
iſt ein inſula div heizit ſicilia da inne iſt ein berc der heizit ethna. vz deme
bˢge ſihet man den zwebel brennen da werdint die ſela inne gewiz=zegot.
Indem mere ſint zwene berge der eine heizit ſcilla der andir kari=bdis
an die ſtete enkvmet dechein ſchef ez enſi virlorin. Da bi iſt ein inſu=la
da ſint inne ſmide. daz ſagint div heidiniſchiv bvch. daz die ſmident die
donreſtrale wan div inſvla div iſt volliv fivris vn̄ ſtent die ſmide en=mittin
indeme fivre. die ſmide heizint ciclopes inder ſelbin inſvlin waſ
vulcanus der der helle porte phligit. vnſeriv buch wellint daz iz tivuele
ſin vn̄ ſie die ſela wizzegon. Da bi iſt ein inſula div heizit ſardinia dar in=ne
zimborote der kvnic ſardinius eine vil veſte burc. Inder inſvla wirt
weder natere noh wolf geborn. Inder iſt ein wurm der heizit ſolifvga dˢ
iſt alſ ein ſpinne vor dem wurme enmac nechein meniſche geneſin. Inder
inſvla iſt ein krvt. ſwer daz krut gizzit der lachit ſins vndanchis vnz er
tot lit. Inder inſula iſt ein brvnne ſwelch ſieche des brunnín getrinkit dˢ.
wirt geſvnt. vn̄ ſwelch dieb des brunnin getrinkit dˢ mvz alſ baldᵉ irblinden.
Da bi iſt ein inſvla div heizit balgaris da wurdin die ſlangin allir erſt
fvndin. Indˢ inſvla ſint niwan wizziv ſcaf vzir der wolle wurkit man
den allir beſton purpir phellol. Da bi was ein inſvla div heizit balgaris beſanc
mit livte betalle div waz merre danne zehin lant da ſwebit nv daz lebir mer.
Da bi iſt ein inſula da inne iſt ein holz daz heizit ebenꝰ. daz enfvlit niemˢ. daz
virbrennit niemer bi der iſt ein burc div heizit ſine da bi grvb man hiebe=vor
einin brunnin. der waz ſehſzigˢ eln tief dˢ waz ſo wiſliche irgrabin
daz div ſvnni rehte an den grvnt ſchein. Indem wendil mer iſt ein inſvla div
heizit ᵱdita. div iſt ebin ſcone vn̄ ebin grvne vn̄ wahſit ebin ſvze alſe daz
paradýſe indie inſile komen einis heilige livte von geſchithe der gewant
ſmahte nah dem ſmacke fvnfzehin iar. niemir ſit nemohte dechein meniſche
drin komin vnz got den gvtin ſante brandanv̄ dar in ſante. Nv
han ich dir geſeit c wie diſiv welt geſcaffin iſt vn̄ wie ſie geteilit iſt. ſwez
div mich nv fragiſt des berihte ich dih gerne mit gotis helfe. Do. ſ dˢ. J. Nv
haſtv mir geſeit daz von dem manen vnz anden daz geſtirne daz dˢeither viurin
ſi. vn̄ vnder dem fivre gefruernis wazzir ſi. daz ſage mir wie daz komin
ſi. Do. ſ. dˢ. M. Dich endarf niht wundiron ſwaz got mit ſinin wundiren
dvͦt. ovch ſagint vnſ div buch. daz daz fivr von ime ſelbin necheine
krefte nehabe. ez enhabe die fvhten materie ſo wirt ez allir eriſt heiz.
Daz ſoltv merkin bi der ſvnnin ſo div ie tiefir nider ſchinet in daz tal . ſo ſiv
ie hohir iſt. ſo ſiv ie choͮlir iſt. Do. ſ. dˢ. J. Wie ſvln wir daz merkin. Do. ſ. dˢ. M.
Wir ſehin wol daz der ſne vf den hohin bergin niemir zirgat indem tale iſt iſt er
ſchiere inwec. Do. ſ. dˢ. J. Welhe nature het daz wazzir. Do. ſ. dˢ. M. Daz wazzir
hat drie nature ez iſt nabilis. lauilis. potabilis. daz tvtet daz man da inne ſwīmet.
da man da mite waſchit vn̄ daz man daz trinkit. Do. ſ. dˢ. J. Wie ſtat ez vmbe
daz mer. Do. ſ. dˢ. M. Daz mer wandelot ſin nature mit dem manin. ſo dˢ mane
wahſit ſo get daz mer vz ſibin tage. ſo dˢ mane abe nimet ſo vellit daz mer zeſa=mene
ſibin tage. Do. ſ. dˢ. J. Wa von kvmet daz. Do. ſ. dˢ. M. In dem mer ſint vil groze
berge vn̄ gent in daz gebirge. vil groziv lochir ſo daz wazzir an dem grvnde
vihtet indiv lochir ſo hebit ſich div welle an deme grunde div welle tribit daz
mer vbir daz ſtat. der ſelbe ſtrit irgat andem ſibenden tage So ſtilli denne wirt
andem grvnde ſo hebit ſih daz mer zeſamenne ſibin tage alſo kvmet daz daz
daz mer niemir geriwet. Do. ſ. dˢ. J. Wa von kvmint die winde. Do. ſ. dˢ. M. Der
meiſton winde ſint viere. die heizint cardinales von der iegelichemen komēt
zwene die heizint collaterales. daz wendil mer vellit in vier ende andaz ab=grvnde.
da daz ſint gewege denne ſtozit zeſamine da wirt ie von deme ſtoze
der wint. So die vier winde denne obene indeme livfte zeſamine ſtozint ſo
werdint ſie ſo kreftig daz ir zwelfe werdint. Ovch ſint manige lant da inne
ſint vil groziv lochir ſo dˢ luft denne tringet indiv lochir ſo tringet dˢ andˢ luft
dar vz. da vone komint die anderin winde. die tagelich bi vnz ſint. Do. ſ. dˢ. J.
Wie kvmet ez vmbe daz lant ſiciliā. Do. ſ. dˢ. M. Sicilia daz lant iſt vnder dˢ erde
ſo hol. vn̄ iſt ſwebilis ſo vol. daz ez rvchit. vn̄ in manigen ſtetin daz fivr hohe vf
brinnit. daz chvmet da von. daz div erde dur vol iſt. vn̄ ſlehit der helle toͮm dur
die erde. Do. ſ. dˢ. J. Indem mer iſt ein ſtat da bellint hvnde vndir dem wazzir
daz ſage mir wie daz chome. Div ſelbe ſtat heizit ſcilla daz ſagint div buch daz dz
mer ander ſtete indie helle valle. ſo wirt daz gedoze ſo dicke da daz mer vallit
dur die ſcrowen. daz die ſcheflivte des dvnket daz die hvnde bellin indem wazzire.
Do. ſ. dˢ. J. Wa von kvmet der froſt. Alſe div hitze kvmit von dem fivre.
alſo kvmit div kelti von deme wazzire. vn̄ ſwenne vns div ſvnne nahe iſt
ſo haben wir die hitze. ſo ſie vns denne verre iſt ſo habin wir den froſt. von di=ſen
dingin teilit ſich daz iar. indem ſvmere vn̄ v indem winthere. Do. ſ. dˢ. J.
Sit div ſvnne des ſvmers ſo nider iſt vn̄ des wintheres ſo hohe wie kvmet
ez danne daz die tage des ſvmers ſint ſo lanc des wintheres abir ſo kvrz. Do. ſ.
dˢ. M. Diſiv welt iſt rehte ſinuel vn̄ ſin wir rehte ander lengi dirre welte. ſo div
ſvnne allir nideriſt get ſo loͮfit ſie rehte obe vns ſo ſehin wir ſie allir langiſt ſo iſt
uns dˢ tag lanc des wintheres ſo loͮfit ſie allir hohiſt indem himili ſo dvnkit vns
daz ſie twerhis lovfe. ſo iſt ſie ſciere vnder die erde. daz wir ir niht ſehin. ſo habin
wir dan kvrzin tag. Do. ſ. dˢ. J. Wie chvme daz div ſvnne ſo twerhis loͮfit indem
himel. Do. ſ. dˢ. M. Der himel iſt ſinuel an ime loͮfit div ſvnne vn̄ daz geſtirne vn̄
loͮfit ir newediris die ſtraze die daz andire loͮfit. so div ſvnne loͮfit die twerhi
ſo loͮfit daz geſtirne die rihte wan liefin ſie eine ſtraze ſo irrten ſie ein anderiv.
daz ſie alliv zeberſtin. Dur waſ geſcvf got diz alſo. Do. ſ. dˢ. M. Alſo verre ſo von der erde
iſt vnz anden manin drieſtvnt alſo verre iſt von der ſvnnin vnz andaz geſtirne. von
div hat daz geſtirne allir meiſte kraft wan der himel ime allir nahiſt iſt. ſwaz div
ſvnne krefti hat div wanddelot ſich nach dem geſtirne. der ſtrazin ſint zwelfe andeme
himili da div ſvnne inne loͮfit vbir iar. Die ſtrazin heizint div bvch zwelf zeichin
daz ſint die zwelf manode. iniegelicheme manode wandelot ſich div ſvnne
nach dem zeichene. daz inder ſtraze loͮfit. daz hat got dur daz geſcaffin wan
liefi dv ſvnne ſtatecliche in einime zeichine ſo virwandelote ſich daz iar niemir
ſo hetin wir iemir ſvmer oder wintir. So lange ſo div ſvnne niemir kvmet vz
dem zwelf zeichin wie kvmet daz die manode alliv iar niht gelich ſint. Do. ſ. dˢ. M Die
zwelf zeichin ſint ſvmelichiv hohe ſumelichiv nidere. ſo ſint die planetin dar obe.
dar nach wandelont ſich div zeichin. Swelher nature daz geſtirne iſt daz allirnahoſt
deme zeichine denne loͮfit. dar nah wandelot ſich der manot. Do. ſ. dˢ. J.
Nu ſage mir von den planetin. Do. ſ. dˢ. M. Der planetin ſint ſibene alſo manigin tac
habin wir in der wochin der allir minniſti iſt der mane dar nach div ſvnne. die
zwene dienont vns allir meiſt. Die andiren fvnve loͮfint vndˢ deme geſtirne. der
eine heizit ſaturnus dˢ loͮfit ſo hohe indem himile daz er drizzig iar loͮfit e daz er ſinen
loͮf ir vulle. der andˢ heizit venus dˢ loͮfit zwei iar. Den ſternin heizin wir den
abint ſternin vn̄ den morgin ſternin. Do. ſ. dˢ. J. Wie mac daz ſin daz dˢ eine ſterne
ſie beidv abint ſterne vn̄ morgin ſterne. Do. ſ. dˢ. M. Svmeliche ſprechint daz der
ſelbe ſterne daz eine iar vor der ſvnnin loͮfe daz andˢ dar nah. Do. ſ. dˢ. J. Welch ſterne
iſt denne denr morgin ſterne. ſo uenus iſt dˢ abint ſterne. Do. ſ. dˢ. M. Daz iſt der
fvnfte planete den heizin wir martem dˢ iſt veneri ſo gelich daz ſie nieman bi einanderin
wol irkennin mac. Svmelichiv buch ſprechint daz dˢ ſelbe ſo v̄mazin ho
indem himile ge daz wir in ſehin des morgines vor der ſvnnin vn̄ abints nah dˢ
ſvnnin. Do. ſ. dˢ. J. Nv volle ſage mir von den planetin. Do. ſ. dˢ. M. Der ſehſte planeti
heizit mercurius der loͮfit ſibin iar von dem ſternin ſagint vns div buͦch. daz er wiſtvͦmis
plege. wie daz chome daz ſage ih dir her nah. Der ſibinde planete heizit mercurius
der loͮfit zwelf iar dˢ get nah dem ſaturne allir hohiſt. Do. ſ. dˢ. J. Welhir michele
ſint die planetin. Do. ſ. dˢ. M. Die philoſophi ahtint den manen daz er alſe breit ſi ſame
div blozi dirre welte vnz andaz wazzir daz daz ſintgewege bedeckit hat ſo iſt div ſvnne
zwirent alſe breit. Alſe breit ſo div ſvnne iſt alſe breit ſint die planetin. Do. ſ. dˢ. J.
wie dvnkit vns denne die ſternin ſo ſmal. Do. ſ. dˢ. M. Daz machot div michil hohi
ware div ſvnne alſo hoh ſo die ſternin ſo duhtin ſie vns alſ ſmal. ſo daz geſtirne. Do.
ſ. dˢ. J. Welhir nature iſt daz geſtirne. Do. ſ. dˢ. M. Daz iſt wizzentliche von dˢ ſcrift
daz die ſela chomint von gote der iſt obe dem geſtirne ſo div ſele denne vert dur
daz geſtirne. biſwelheme ſternin ſie denne allir nahiſt vert von dem ſternin va=het
ſie die nature. Do. ſ. dˢ. J. Wie chvmet daz. Do. ſ. dˢ. M. Svmeliche ſternin ſint
caltir nature. ſvmelicher nazzir ſvmeliche truchenir. ſvmeliche heizir. eme
die ſelbin nature zvhet dˢ meniſche von dem geſtirne. Swelhic meniſche iſt
caltir vn̄ truchenir nature der ſwigit gerne vn̄iſt vngetrivwe ſwelhiſ iſt caltir
vn̄ nazzir nature dˢ redet vil vn̄ iſt lancrache vn̄ virſeit lihte. Swer heizir vnde
truchenir nature iſt der iſt gachmvͦte vn̄ chvͦne vn̄ hat gerne vil wibe vn̄ iſt an
der minne vnſtete. Swelhir heizir vn̄ nazzir nature iſt der iſt der beſtvn nat᷑e
vn̄ iſt gerne rivlich vn̄ milte vn̄ minnet vil div wip vn̄ iſt doh ſtete vn̄ liep an
der minne. da von ſprechint div buch daz dˢ ſterne dˢ da wir da heizin martē.
des vrlovges phlege wan er iſt heizir vn̄ truchenir nat᷑e. div nature kvmit
rehte zedeme vrlovge. div heideniſchiv buch ſagint daz venus dˢ minne
phlege wan der ſterne iſt heiz vn̄ naz. div nature kvmet ze dˢ minne allir beſte.
Do. ſ. dˢ. J. Nv ſage mir von dem manin. Do. ſ. dˢ. M. Der mane iſt allir mīnoſt
vndir den planetin er loͮfit ovch allir nideroſt bi dˢ erde. von div rihtit ſich div
welt alliv nah dem manin. Do. ſ. dˢ. J. Wie kvmit daz. Do. ſ. dˢ. M. Div himilſche na=ture
iſt ſo ſtarc daz ſiv die irdiſche vbir windet. Ovch han ih dir geſeit daz der ma=ne
alſo breit ſi ſame alle diſiv erde ſo nimet dˢ mane die craft von dˢſvnnin. von
div iſt ez dechein wundir daz ſich daz mere vn̄ daz meniſche rihtint nah de=me
manin wan der mane iſt vz den ſelbin elem̄tin geſcaffin. Do. ſ. dˢ. J. Wie chv=mit
daz daz der mane zv nímet vn̄ abe nimet Do. ſ. dˢ. M. Do die planetin
wurdin geſcaffin do gevie der mane des wazzires vn̄ dˢ erden zevil. von div mvͦz
ſih div erde vn̄ wazzir rihton nah dem manen. oͮh nehat er nechein lieht
von im ſelbin wan alſer nimet von ime ſelbin . wan alſer nimet von dˢ ſvn=nin.
Swenne er nahe iſt bi dˢ ſvnnin ſo wirt er lieht vn̄ vol. ſo er denne von
deme ſvnnen kvmet ſo irliſchet ime daz lieht vn̄ nimet abe vnz im div ſvn=ne
beginnit nahin ſo nimet er aber zv Do. ſ. dˢ. J. Wie kvmet daz dˢ mane
div ſelbin zeichin loͮfit die div ſvnne loͮfit vn̄ doch dˢ mane dˢ ſvnnin niht ge=volgin
mac. Do. ſ. dˢ. M. Ez loͮfit div ſvnne die crvmbi dˢ mane die ſínvelli. wā
div zeichin die div ſvnne dvrloͮfit indem iar die dur loͮfit dˢ mane iniegeliche=me
manode. Vn̄ indem zeichin da div ſvnne inne iſt ein manot. da iſt dˢ mane
inne niht wan einin tac Do. ſ. dˢ. J. Waz iſt dˢ ſwarze flecke daz wir in deme
manen ſehin. Do. ſ. dˢ. M. Alſe dˢ mane daz lieht hat von der ſvnnin alſ hat er oͮch
die hitze von div kvmet daz ſwie vol dˢ mane werde iedoch belibet iemir
dˢ altvn chelti ein teil indem liehti. daz iſt daz ſwarze indem manon. Do. ſ. dˢ. J.
Waz ſprihiſtv da von ſo ſih dˢ mane virwandelot. Do. ſ. dˢ. M. So dˢ mane wirt
vier zehin tag alt ſo chvmit iz vil dicke daz div ſvnni iſt ein halb dˢ mane
ander alb vn̄ geſtent als geliche obe ein rige gienge dur die erde ſie gienge
rehte vonder ſvnnin dur den manen. ſo iſt div ſvnne ſo kreftig daz ſie dem
manen ſinin ſchin beturit daz er wirt rot. ſwenne er ſich vírwandelot
ſo daz er hohe ſtat an dem himili daz kvmit von den gotis wunderin. daz
bezeichenot ein wedir hagel odˢ ſterbot odˢ ſlat oder ſtrit indem riche. Do. ſ.
dˢ. J. Waz ſprichiz div von dˢ cometa . Do. ſ. dˢ. M. Conmeta iſt ein ſterni der
ſelbe ſterni irſchinet niemir wan ſo ſich daz riche wandelon ſol. den ſternin
ſol man kieſin daz er den ſchim von im ſendit alſe dˢ mane. dˢ ſterne ...
... ſin der meniſche ſolte mit der martir irledigot werdin do mohte got wol einin
heiligin meniſchen odir ein engil geſendit haben der uur den meniſchen gemarterot
wurde. Do. ſ. dˢ. M. Daz iſt reht ſwer ein dinc coͮfit daz er daz fvr eigin
habe. von dv der meniſche indes tivueles gewalt wir mit ſiner vngehorſami geviel
ſwelch engil in vz der gewalt gecoͮfit hete des eigin ſolte er von rehte ſin.
von div wolti got des niht. daz in dechein engil daz vz irledigoti wan er ſelbe.
wan er wolti des niht daz ſin hant getat vndir iemannes gewalt were wā
vndir ſin ſelbis gewalt. Nechein meniſche mohte die welt irledigon wan er
waſ in der ſelbin gevancniſce da adam in gevallin waſ. ovch waz div allir meiſti
ſache daz got gemarterot wart daz er wolti irzeigen die groze liebe die
er zedeme meniſche hate. vn̄ daz er den tivuel damite wolte ſchendin daz er
den meniſchin vuͦrte vbir die engile die in virratin hetin. Do. ſ. dˢ. J. Waz waſ
div erſte ſvnde div ie begangin wart inder criſtenheit Do. ſ. dˢ. M. Wan daz adam
geviel ſo waſ div erſte ſvnde der nît do kain ſinen brvder ſloͮc vor nide. daz ...
... div edilin ſteine vur div ſwin die ſint niht deſte vnedilre. daz ſie vnſcone ligent
vn̄ enmvgin ir div ſwin doh dechein nvzze habin. Als kvmet ez vmbe
daz heilige ambet. ez eniſt niht deſte minre daz ez der meniſche beget der svndic iſt . daz
iedoch vil ſeltin werdin mac. wan daz er des lonis harte geirret iſt den
er da vone gewunne. obe er ſich ez rehte virſtvnde. der heiligen bezeiche=nvnge
die er da beget. Do. ſ. dˢ. J. Wie ſtet ez vmbe die leigin die der grozin
bezeichenvnge ſih niht virſtene kvnnin noh enmvgin. Do. ſ. dˢ. M. Ein dinc
iſt des der meniſche niht wizzen mac. daz ander daz der meniſche virlat
von ſin ſelbis vnrochisheit. Swez der meniſche niht enweiz. deſ ſol er vra=gin
mag er ez niht virſtan ſone wizzet ez im got niet. Swelch meniſche
aber von ſin ſelbis ruchiſheit lat daz ez niht lernet von ewigen dingen
der wirt ſcvldic wider got. wan er den ſin den ime got virlvhen hat an
im ſelbin irſteckit ane ẘchir. Ovch in mac nieman daz gemeininminnen des er
niht enweiz. vn̄ des er niht erkennit. alſ nemac der meniſche nechein ...
... ſelin mit decheinin gvttatin. irledigot nine mohte werdin. wan mit deme ophir
der meſſe. Do. ſ. dˢ. J. Waz ſprichiſtv von den die mit ir ſpotte vn̄ mit ir koſe ſtent vndir
der meſſe. Do. ſ. dˢ. M. Des ſoltv ieronimv̄ vragin der ſprichit ſwelſch meniſche vnwirdecliche
vndir der meſſe ſte. der ſi der iudon gnoz. die gotis ſpottotin. do er an deme
cruce hangiti. vn̄ ſi im ſo vil grozir ſvndir daz er ez wol weiz zemidenne des wiſſen die iuden niht.
Do. ſ. dˢ. J. Waz ſprichiſtv von dem ophir des wir da phlegin. Do. ſ. dˢ. M. Der ophir ſint
zwei. Daz eine bringet der prieſtir fvr die criſtenheit vn̄ fvr ſih ſelbin daz iſt daz
frone ophir. daz bezeichenot (Jesu)m (Christu)m. daz andir ophir nemac nieman fvr ſih
ſelbin bringin wan alſ eín iegelich fvr ſih ſelbin ſendit. wan ſwenne wir ophi=ren
zeder miſſe ſo nah bilden wir ſante mariū magdalene. div vnſirn herrin
ſalbote do er zv der martir gie. Swer nahbildec ware ſprichit auguſtinꝰ mit
dem ophire der gewinnit ovch mit ir teil des lonis. Do. ſ. dˢ. J. Nu ſprechint ſvme=liche
livte daz manz der armin gebe daz waͤre bezzir. denne daz manz deme
prieſtir ophire. Do. ſ. dˢ. M. Die daz ſprechint die geſtent ivde ſínir boſir rede bi. ...
... antlaze begie. Div ampulla da man den criſimen des tagis inne treit. div iſt hal=biv
bedeckit vn̄ halbiv bare daz tvtit daz vnſir herre vor ſinir martir etiswenne
ſine goteheit hal do er in egipte lande floch. etheſwenne irzeigeter
ſich alſo daz er die totin hiez vffeſten. die bare die man zvdem criſimen
treit div bezeichinit die altvn ê. So man den criſemen denne gewihit ſo in die=zit
man die ampullam garliche. daz bezeichinit die vronen vrſtende. des ſel=bin
tagis leitit man die ſcvldigen inden kirchof daz bezeichinot daz vnſ (Jesus) (Christus)
des tagis ſinim vatir zehuldin braht hat mit ſinime lichamin. Do. ſ. dˢ. J. Waz
betvtit vnſir herre damite daz er ſinin iungerin ir fvͦze twoc. Do. ſ. dˢ. M. Alle
div bezeichenunge ſinir diemvti daz er vor deme tiſche. ſtvnt do betvte er daz er vō
himiliſchen erin gevarin waz. daz er die twehelin vmbe ſih gvrte daz tvtit
daz er die meniſcheit an ſih nam. daz er daz wazzir indaz beckin goz daz tvte
daz er ſin bluͦt vmbe vns virgoz. daz er in die vͦze twuc. daz tvtit daz er vns die
tageliche ſvnde virgit. mit dem vronin ophire.
gedâht sie heizet ouch terra tenebrosa daz ist diu vinsteriu erde wan diu zuovart
Sem Nôês sun. der wart sît geheizen Melchisedech. in des küningen zîten wurden
Asia daz ander heizet Europa. daz
Asia. . sprach. der. meister. Asia hebet sich
vier wazzer. daz eine heizet Fyson in dem paradyso
unze hin ze alexandria vellet ez in daz michel mer. Tigris unde Eufrates
diu springent beidiu in Normenia ûz eineme berge der heizet Parchoatra
heizet Arabia unde Sâbâ dannen kumet daz wîrouch. lît der berc Orep Moisi
inne ist Ephesus sancte Johannes restet. dâr nâch ist Frigia lît diu mære Trôja
heizet Pont. în wart Ovidius unde sancte Clemens versant. disiu lant ligent
Kartago Lusitana Galatia Betica Twinget. die stete habent alle namen von den grôzen
mere. ze deme lande hoeret Britannia unde Èngellant. Ibernia unde Tanatos
tage stæticlîche tac umbe wîhenahten ist alsô lange naht. ist ein insvla.
ist vol würme. lît ein -- -- lant daz heizet Pentapolis. unde Brice. unde anderiu
bürge diu eine heizet Idromeus diu andere Bizantium. lît Ceusis unde diu
michel Kartago. ist ein lant daz heizet Genilia unde Munda inne hêrre
Saba. diu kom ze Salomone. ist ein burc diu heizet Garama
ist ein insula diu heizet Samus dannen was Sybilla geboren.
ist ein insula diu heizet sicilia inne ist ein berc der heizet Etna. ûz deme
hât drîe natûre ez ist nabilis. lauilis. potabilis. daz diutet daz man inne swimmet.
von im selben -- -- -- -- -- -- --. wan als er nimet von der sunnen.
salbete er zuo der marter gie. swer nâchbildic wære sprichet augustinus mit